Tên khác: Cỏ cú, Cỏ gấu, Củ gấu.
Tên khoa học: Cyperus rotundus L., Cyperaceae (họ Cói).
Mô tả cây: Cây cỏ sống lâu năm. Thân rễ mảnh như sợi chỉ mọc bò dưới mặt đất, từng đoạn phình thành củ hình trứng. Từ củ mọc lên thân khí sinh nhẵn hình 3 cạnh. Lá nhỏ, hẹp và dài, gốc lá có bẹ ôm lấy thân, đầu lá thuôn nhọn. Gân chính nổi rõ. Cụm hoa ở đỉnh, phân nhánh nhiều. Quả bế có 3 cạnh màu đen nhạt. Củ đa dạng thường có hình thoi, nhiều vân ngang, nhiều rễ phụ. Vỏ màu nâu đến nâu đen.
Bộ phận dùng, thu hái và chế biến: Thân rễ (Rhizoma Cyperi) phát triển thành củ. Thân rễ hình thoi, thể chất cứng, chắc. Mặt ngoài màu xám đen; trên mỗi đốt có lông cứng mọc thẳng góc với củ, và có nhiều vết tích của rễ con. Mùi thơm, vị hơi đắng ngọt, sau cay.
Thành phần hóa học: Tinh dầu (với các thành phần chính là oxo-α-ylangen, trans-pinocarveol, cyperen, cyperon, nor-rotundon, isorotundon, caryophyllen, caryophyllen oxid, caryophylla-6-on…). Ngoài ra, trong Hương phụ còn chứa các sesquiterpen, triterpenoid, saponin, flavonoid, sesquiterpen alkaloid, tinh bột…
Công dụng và cách dùng: Hương phụ được dùng để chữa kinh nguyệt không đều, đau bụng kinh (thường dùng Hương phụ tứ chế). Dùng riêng hay thường phối hợp với các dược liệu khác. Còn dùng làm thuốc trị đau dạ dày, đau bụng, lỵ và làm thuốc trợ tiêu hóa.
